دیگر آن که یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت‌های متکی بر قوانین اساسی دمکراتیک جدائی دولت از کلیسا، دوری نهادهای دولتی از ادیان و گرایش به اندیشه‌‌های خردورزانه است. با این حال می‌بینیم که در بسیاری از دولت‌های سکولار اروپائی به گونه‌های مختلف به نهادهای دینی کمک‌های مالی می‌شود تا بتوانند ارزش‌های دینی خود را بین مردم تبلیغ کنند. چنین دولت‌هائی عملأ با دادن کمک‌های مالی به برخی از ادیان، میان ادیان مختلف توفیر می‌نهند.

مارکس و انگلس با طرح این شعار، بە درستی، بر هستە اصلی عمل جهانی کار در مقابل عمل جهانی سرمایە تاکید کردند، اما ضرورتا درستی اندیشە بە معنای رهنمون شدن بە درستی عمل انقلابی نیست. این شعار مانیفست کمونیست باید بیشتر رویش کار مشخص صورت بگیرد. ساختار جهان کنونی، امکان عمل انقلابی واحد در راستای انقلاب اجتماعی در مسیر کمونیسم را نمی دهد.

البته تحولات چین را نمی توان صرفا در چهارچوب خودش و بدون توجه به تحولات جهانی مورد بررسی قرارداد: در حقیقت تحولات داخلی چین در متن پارادایمی از تحولات جهان سرمایه داری صورت می گیرد که رشد اقتدارگرائی یکی از مشخصات بارز آن است. سرمایه داری، و لااقل بخش های مهمی از آن، برای مقابله با بحران های عمیق و جنگ تجاری و رقابت های سنگین و افت هژمونی قطب های تاکنون مسلط، و منازعه بر سر تقسیم مناطق نفوذ در جغرافیای سیاسی جهان و البته چالش های مترتب بر سونامی انقلاب چهارم صنعتی که بر دامنه این بی ثباتی و بحران ها می افزاید، به دولت های اقتدارگرا متوسل شده است.

در تبیین مدل نگرشی رفرمیستها در نگریستن بە تحولات اجتماعی ـ سیاسی، اگر آن را با تزهای هگل مقایسە کنیم متوجە می شویم کە آنان تنها بە تغییرات تدریجی و یا مرحلە آنتی تز توجە می کنند و آنگاە کە پدیدە وارد آن دمائی می شود کە در آن تغییر در ساختار رخ می دهد، توجهی بدان دادە نمی شود. زیرا کە هدف رفرمیستها تغییر در چهارچوب وضع موجود است و برنامەای برای فراتر رفتن از ساختار موجود اساسا نمی توانند داشتە باشند.

در نتیجه، بنا بر آمارهای بالا می‌توان گفت در ایران بر خلاف برخی از گفته‌ها و نوشته‌ها، که طبقه متوسط اکثریت جامعه ایران را تشکیل می‌دهد-و این یکی از پایه‌های اساسی قائل شدن به «نقش برجسته طبقه متوسط در گذار دموکراتیک» در ایران است - این خرده‌بورژوازی سنتی است که همچنان بزرگترین طبقه کشور محسوب می‌شود. بخش مدرن این خرده‌بورژوازی کمتر از دو درصد کل شاغلین ایران را تشکیل می‌دهد. طبقه متوسط اگرچه همچنان در حال رشد است، اما هنوز در مقایسه با خرده‌بورژوازی و کارگر سهم کوچکی از جمعیت شاغل را دارد.

نژادپرستی، برده‌داری، و ستم به سیاه‌پوستان در طول تاریخ سرمایه‌داری‌ نقش تعیین‌کننده‌ای داشته است، و امروزه نیز سرآغاز هر مکالمه‌ای درباره‌ی عدالت را شکل می‌دهد. آدام مک‌گی، پژوهشگر و روزنامه‌نگار، درباره‌ی سازوکارهای درهم‌تنیده‌ی سرمایه‌داری و نژادپرستی و مسئله‌ی عدالت اجتماعی و جبران سیاست‌های ستمگرانه‌ی گذشته در زمان حال با والتر جانسون، استاد تاریخ و متخصص مطالعات آمریکائیان آفریقایی‌تبار، گفت‌وگو می‌کند.

ظاهرا برای جلوگیری از وقوع انقلاب تنها یک راە باقی می ماند و آن هم رفرم تدریجی است. اینکە بتوان بشیوە مدیریت شدە، گام بە گام چنان تغییراتی را ایجاد کرد کە بتوان بە اهداف رسید بدون انقلاب. بدون اینکە امر تغییرات تدریجی را کم اهمیت جلوە بدهیم، اما تجربە نشان دادە است کە تحول در دیکتاتوری بدون انقلاب ناممکن است.

نفی واقعیت‌ها، مثلاً ملاقات‌های خمینی با روشنفکران در قبل از انقلاب، اگرچه بعد از مرگ وی می‌تواند بر مشروعیت او بیافزاید اما نفی این جنبه از شخصیت وی فقط درست مانند یک بومرنگ بسوی ما باز خواهد گشت. تنها وظیفه ما قرار دادن خمینی در یک زمینه تاریخی با توضیح قول‌ها و گفتارهایی که به آن‌ها خیانت کرد (و یا اینکه فقط از سر مکر و حیله بر زبان اورد)،و جنایت‌هایی که مرتکب شد، می‌باشد. هرچه باشد امروز اکثر افراد، پدر ژوزف، عالی‌جناب خاکستری‌پوش را نه به خاطر نوشته‌های عرفانی‌اش بلکه اعمال سیاسی‌اش در جنگ سی‌ساله، به عنوان یک رهبر مذهبی که همراه با عالی‌جناب سرخپوش از هیچ مکر و حیله‌ای در راه اهداف «متعالی» خود کوتاهی نمی‌کردند، بیاد می‌اورند.

اختراع اینترنت همان اثرات دوگانه‌ای را به دنبال آورده است که سقراط به ابداع «نوشتار» در دوران باستان نسبت می‌داد. از جمله ره‌آوردهای مهم اینترنت امکان ذخیره‌سازی نامحدود اطلاعات و خاطرات انسانی است، اما حافظه‌ی اینترنتی اکنون جای حافظه‌ی خود ما را گرفته است. چگونه می‌توان از اثرات مثبت اینترنت بهره برد، و با اثرات منفی آن بر حافظه‌ی انسانی مقابله کرد؟