بعد از جنگ، خواب دیدنهای مادر بە اوج رسید. نە، انگار اوجی هم وجود نداشت و همینطوری مدام سیر صعودی بخود می گرفت. و شاید تا بی نهایت. مادر حالا هر شب چند تا خواب می دید. و همە را هم اغلب بە یاد داشت. و گاهی وقتها نە. و هنگام تعریف سرش پایین بود. انگار از خودش خجالت می کشید. "مادر! خواهشا ول کن، دیگە طاقت ندارم!" و این را نمی گفتم. این جملەای بود کە سالهای سال تە ذهنم ماندەبود. آنرا مزە مزە کردەبودم، اما نگفتم. انگار احساس می کردم کە اگر بگویم برای همیشە دنیای ویژە مادر را ویران می کنم. و سالهای بعد کە گفتم، او همین جوری نگاهم کرد... و چیزی نگفت. تلنگری بدون نتیجە. و فهمیدم کە گاها آدمها یک بار برای همیشە راە خودشان را انتخاب کردەاند، و کسی را هم یارای تغییر آن نیست.

روزهای تعطیلی جنگ دور و دراز تر از آنی بودند کە حتی پدرم تصورش را می کرد. دیگر نە رادیو آنها را کوتاە می کرد، و نە خوابیدنها و چرت زدنهای گاە و بیگاە. زمان بیش از پیش بر روی دوش ما سنگینی می کرد. انگار عقربەهای ساعت فراموش کردەبودند کە مثل سابق با همان سرعت همیشگی بجنبند. لحظەها بە تختەسنگهای بزرگی تبدیل شدەبودند کە می شد بی نهایت بە آنها تکیە داد و با نگاهی پر از هیچ بە دنیا نگریست. و واقعیت این بود کە نگاە ما بیش از پیش بە هیچ تبدیل می شد.

بە صراحت می توان گفت کە با حجم بزرگی از جنگ تبلیغاتی کە هم اکنون میان روسیە و غرب در جریان است، و با توجە بە گستردگی حضور نظامی روسیە در اوکراین و کمکهای بی دریغ و روزافزون ناتو بە کیف، ما کماکان وارد جنگ سوم جهانی شدەایم و برای حس بیشتر آن سخن تنها بر سر تجربە مشخص فروریختن بمبها بر سر شهرهای دیگر کشورها، از جملە خود اروپائیهاست. جنگ اوکراین حتی در سویە اقتصادی و تجاری خود نیز از همین حالا منجر بە تشدید وخامت اوضاع اقتصادی در جهان شدەاست و می رود کە هر روز بر تاثیرات مخرب خود در این زمینە بیافزاید.

داستان جنگ پیش از آنکە تعریف شدنی باشد، شنیدنی ست! داستان جنگ را آنانی بازگو می کنند کە آن را ندیدەاند. و یا دیدەاند و در آن نزیستەاند. و من گاهی بە سربازانی کە از جبهەها بر می گردند و بە خانەهایشان می روند، حسودیم می شود. جنگ حتی برای سربازان هم تمام می شود، اما برای شهری کە در آن گرفتار آمدەاست، هرگز. و نیز نە برای من، و نە پدر و نە مادرم.

اما قبل از اینکە ما وارد جهان چند قطبی شدە باشیم، وارد دوران پر تشنجی شدەایم با خصوصیات: ١ـ رئال پولتیک و ٢ـ جنگ. و این دو با هم ارتباط تنگاتنگی دارند. جائی کە رئال پولیتیک حاکم است، بعلت اعتقاد بە بنیان هرج و مرج گونە دنیا کە در آن هر کس بە دنبال منافع خود بە قیمت دیگری است، جنگ بە خصلت رفتاری بسیاری، از جملە قدرتهای بزرگ تبدیل می شود. جنگهای ریز و درشتی کە در سالهای اخیر بوقوع پیوستەاند، و بالاخص جنگ اوکراین بخوبی این مورد را اثبات می کند. پس مشخصە اصلی دوران کنونی عبارت است از سربرآوردن جنگ (تنش فیزیکی مستقیم) قبل از آرایش جدیدی کە قرار است متولد شود.

کتابها یار و یاور من می شوند. و ناگهان بە درون عمق زندگی پرتاب می شوم. پس زندگی تنها آن چیزی نیست کە می توان دید، لمس کرد و اندیشە کرد؛ بلکە آنی هم هست کە می شود خواند. و ناگهان این احساس به من دست می دهد کە دستی غیبی در کار هست تا این روزها را خلق کند برای اینکە من باشم و آدم دیگری شوم و در آیندە کارهای مهم، بسیار مهمی، انجام دهم. و گلهای یاس مادر را کلید باز کردن چنین دنیایی یافتم. و آن شب بە زیرزمین می روم، و مدت زیادی در کنار گلدانها می مانم. هرچند نور کم فروغ شب نمی گذارد رنگهایشان را از هم تمیز دهم. اما مهم این است آنها آنجایند.

گران شدن نفت و افزایش فروش آن توسط ایران از طرق کانالهای غیر رسمی در بازارهای جهانی هم، کە به نوعی رویای تامین ارز را متحقق کردەاست. و اینکه کشورهای عرب منطقه بویژه عربستان سعودی، امارات و عراق نیز علیرغم فشار ایالات متحده حاضر نشده اند تولید خود را بالا ببرند تا جایگزین تولید یا تحریم نفت و گاز روسیه شوند دال بر آن است که عملا جهان تک قطبی دیگر وجود ندارد، و نظام تحت کنترل آمریکا شکسته است

خلاصە اینکە در شرایط سرکوب هر گونە گفتمان غیر حکومتی در کشور، آنچە بیشتر مشاهدە می شود اعتراضات صنفی است و بە این ترتیب مردم ما فعلا علنا از طرح خواستهای سیاسی خود، بویژە در فرم خیابانی، عقب نشستەاند. و شاید این یکی از تبعات تغییر فضای پارادایمی حاکمیت است کە از دوگانە اصولگرا ـ اصلاح طلب بە صرفا اصولگرا تغییر یافتەاست.

در زیر آفتاب کم رمق یک عصر پاییزی. و با بادی کە گونەهایم را نوازش می کند، سراسیمە از خواب بیدار می شوم. و ناگهان می فهمم کە خواب دیدەام. خواب ارواحی کە با هم از بازگشت همسایەها می گویند و اینکە باز باید مثل همیشە از چشم انسانها پنهان شوند. و یکی کە از خستە کنندە بودن زیرزمینها می گوید. و من بە یاد گلهای یاس مادر می افتم. و فکر می کنم کە آنها هم مثل ارواح از بودن و ماندن در زیرزمین خستەاند.

بە نظر می رسد در دنیای موجود و کلا آنگاە کە نوع نگرش بە جهان مطرح است اتخاذ نگاهی کە در آن دوآلیسم و نگرش ارگانیکی با هم مخلوط شدەباشند، بهتر جواب می دهد. و در مورد خاص اوکراین این نگاە التقاطی بە ما می گوید کە جهان لیبرال دمکراسی بهتر از جهان دیکتاتوری است، اما بدون لیبرال دمکراسی هم وجود دیکتاتوری ها و حداقل بروز اعمال خشن آنها امکان ناپذیر است!

جمهوری اسلامی اگر واقعا در فکر بیرون کشیدن کشور از فشار تحریمها هست باید در زمینە ساختاری چارەای بیاندیشد. باید سپاە در ارتش منحل شود و نقش ارگانهای امنیتی آن برچیدەشدە و بە نهادهای دولتی منتقل شود. با وجود سپاە پاسدارانی کە فراتر از ارگانهای عرفی یک دولت متعارف در همە زمینەهای نظامی، اقتصادی، امنیتی و سیاسی عمل می کند، نمی توان نە مناسبات را با جهان خارج عادی کرد و نە پروژە ورود کشور بە پیشرفت و ترقی را رقم زد. سپاە همراە بیت رهبری، کشور را گروگان پیشبرد برنامەهای ایدئولوژیکی خود قرار دادەاند. و سادەاندیشی است کە اگر تصور کنیم با چنین شرایطی، کشور دوبارە در مسیر احیای مناسبات بشیوە سابق با جهان خارج خواهدافتاد.

اگر روسیە بتواند در حملە نظامی بە اوکراین، دستاوردهای خود در جنگ زمستان را تکرار کند بە یک تغییر کلاسیکی و مهم در منطق مسلط موجود در جهان دست زدەاست. اما در همان حال باید گفت همانگونە کە استالین با حملە خود بە فنلاند، روح انترناسیونالیستی لنین را در دادن استقلال بە این کشور از میان برد و برای همیشە فنلاند را از روسیە دورکردە و بە غرب چسباند، بی گمان با حملە پوتین بە اوکراین نیز همین تغییر در روحیە مردم اوکراین حاصل خواهد شد. روسیە در واقع با این حملە، ضربە سنگینی بە همبستگی و نزدیکی تاریخی میان مردم دو کشور روسیە و اوکراین زدەاست.

روزی باز صدای آژیر از پادگان، تمام فضای شهر را لبریز می کند. انگار قرار است باز هواپیماها بیایند. و ما شتابان بە زیرزمین بە گلهای یاس پناە می بریم. صدای ترق و تروق ضد هوایی ها آسمان را پر می کند. و ناگهان همان صدای وحشتناک همیشگی دوبارە پیدا می شود. انگار خدا دارد آسمان را پارە می کند. هواپیماها چنان هوا را می درند کە انگار از اینکە نمی توانند بیشتر از این سرعت بگیرند، می نالند. و جائی صدای انفجارهای مهیب دنیا را بشدت می لرزاند. خانە ما هم می لرزد. گلدانهای یاس جابجا می شوند. و پدر گوشهایش را می گیرد. چهرەاش چنان در هم رفتە است کە انگار کسی با چوب محکم بر سرش کوبیدەاست. و من این درد را می شناسم. از دوران دبستان، هنگامیکە ناظم سر بی نظمی در سر صف، ناگهان، بدون اینکە خودم هم متوجە باشم از عقب با چوب دراز خود بر سرم کوبید

جلسە ناتو نشان داد کە فعلا ادامە جنگ امری تضمین شدەاست، و حتی در صورت استفادە روسیە از سلاح شیمیایی، این کشورها آمادەاند تا بصورت مستقیم در جنگ دخالت کنند. با این حساب ما یک قدم دیگر بە رویاروئی خطرناک روسیە و ناتو نزدیکتر شدەایم. جلسە ناتو، پیام آور تشدید جنگ و بحران در اوکراین است.

همە می دانند کە نە روسیە از توان بی پایان ادامە جنگ بهرەمند است، و نە غربی ها هم تا ابد نظارەگر آن خواهند بود. بنابراین امکان وقوع فجایعی جهانگیر بسیار بالاست. بنابراین تا هرچە زودتر طرفین بە تفاهمی، هرچند ضد منافع ملی اوکراینی ها، برسند؛ جهان زودتر بە امنیتی دست خواهد یافت کە هم اکنون بشدت در معرض خطر آن قرار گرفتەاست.

گلهای یاس مادر و دختر همسایە چقدر بە هم شبیەاند، و من نتیجە می گیرم کە همە گلهای یاس جهان عین هم اند. و عین هم بو می دهند، و عین هم دل دخترکان عاشق را می ربایند و در غیاب یار بە آنان وفاداری می آموزند. و جنگ سرزمین تولد وفاداریست. مرگ، عطش با هم بودن را زندگی دیگری می دهد و انسانها می فهمند کە حقیقتا زندگی کوتاە است. و مادر مهربان من می گوید مهم نیست کە گلهای یاس دخترک همسایە بو ندارند، مهم این است آنها هم گل یاس اند، و دخترکی با قلبی از گل یاس خالق آنهاست. و مادر راست می گوید